Leernetwerk Slavernijverleden biedt handelingsperspectief

In december 2022 biedt de toenmalige premier Rutte namens de Nederlandse regering zijn excuses aan voor de rol van de Nederlandse staat in het trans-Atlantische slavernijverleden. Hierbij maakt hij duidelijk ook stappen te willen zetten naar de toekomst: “We delen niet alleen een verleden, maar ook een toekomst. We zetten vandaag een komma, geen punt.” Dit resulteert in een budget van 200 miljoen voor een concreet maatregelenpakket, waaronder het ‘Leernetwerk Doorwerking Slavernijverleden’. Dit programma heeft als doelstelling dat gemeentes samenwerken in een leernetwerk om het slavernijverleden op lokaal niveau te erkennen, herkennen en herdenken.

Gebrek aan kennis en bewustzijn
Augusto de Campos Neto, senior adviseur van het ministerie van SZW en aangesloten bij de Expertise-unit Sociale Stabiliteit, staat veel in contact met gemeenten. Augusto: “Wij hoorden geluid dat gemarginaliseerde gemeenschappen ertegenaan lopen dat er gemeenten zijn die op verschillende deelgebieden onwetend handelen. Een leernetwerk waar beleidsmedewerkers kennis kunnen ophalen, kan gemeenten helpen om gemeenschappen beter te bedienen.”

Gevoeligheden
Een leernetwerk lijkt een overzichtelijk en rationeel plan. Tegelijkertijd is werken aan het slavernijverleden een onderwerp dat vraagt om zorgvuldigheid, historisch bewustzijn en aandacht voor maatschappelijke verhoudingen.

Ook binnen RadarAdvies vroeg de start van dit project om interne reflectie en positionering. Fenna Canters, senior adviseur, onderzoeker en projectleider van dit Leernetwerk: “Ons team is redelijk divers. Iedereen had op haar eigen manier tijd nodig om zich tot het onderwerp en rol in het project te verhouden. We hebben geprobeerd om ook in het team een open gesprek te voeren. Ik denk dat het gelukt is de juiste balans te vinden.”

De doorwerking van het slavernijverleden is een complex maatschappelijk vraagstuk dat veel gemeenten, zeker na het aanbieden van excuses, voor lastige keuzes stelt. Beleidsmedewerkers willen recht doen aan de verwachtingen die leven bij nazaten van tot slaafgemaakten na de excuses, maar weten vaak niet goed waar te beginnen. De zorg om het verkeerd aan te pakken kan leiden tot terughoudendheid of stilstand, terwijl er juist nu behoefte is aan concrete stappen.

Waar lopen beleidsmedewerkers dan tegenaan?
Hierbij kun je denken aan discussies over straatnamen en bestaande monumenten, de wens voor het ontvangen van excuses of de lokale aanpak van antizwart racisme. Ook het creëren van bestuurlijk draagvlak en het betrekken van het maatschappelijk middenveld zijn belangrijke onderdelen van dit proces. Het Leernetwerk Slavernijverleden moet een open platform zijn voor uitwisseling en kennisdeling waar gemeenten antwoorden kunnen vinden op dergelijke vragen.

De opdracht van het ministerie van SZW aan RadarAdvies was:

• een Leernetwerk Slavernijverleden opzetten zodat gemeenten een jaar lang begeleid worden om invulling te kunnen geven aan ‘de komma’.

• kennisuitwisseling tussen gemeenten faciliteren en stimuleren.

• gemeenten handelingsperspectief bieden zodat zij zelfstandig invulling kunnen geven aan herstel.

• inhoudelijke begeleiding en procesbegeleiding bieden bij de opzet van het Leernetwerk.

• gemeenten werven voor deelname aan het leernetwerk.

De kaders van de opdracht waren tamelijk vastomlijnd. Doel van de opdracht:

• 8 bijeenkomsten organiseren met verschillende thema’s die aan de doorwerking van het slavernijverleden raken.

• kennisproducten ontwikkelen.

• een sterk netwerk opbouwen van mensen die elkaar na de bijeenkomsten ook nog weten te vinden.

Het projectteam heeft met hun expertise bijgedragen aan het succes van het Leernetwerk door:

• voor de bijeenkomsten te zorgen voor een veilige en voorspelbare omgeving.

• samen te werken met een vaste groep deelnemers.

• zichzelf ook kwetsbaar op te stellen.

• huiswerkopdrachten en discussion papers te delen die de kennisverschillen binnen de groep minimaliseerde.

• voldoende ruimte te bieden voor intervisie van concrete praktijkvoorbeelden van beleidsmedewerkers.

Leontine Vreeke: “Het succes van deze bijeenkomsten is zonder twijfel te danken aan de sprekers. We hadden grote namen zoals Kathleen Ferrier, Mercedes Zandwijken en Jeffrey Afriyie. Zij hebben veel expertise, bevlogenheid en persoonlijke ervaring met het onderwerp.” Ook het ministerie beaamt dat zij legitimiteit hebben gegeven aan de inhoud en precies de juiste lading hebben meegegeven aan de groep."

De aanvankelijke scepsis binnen sommige gemeenschappen over het Leernetwerk Slavernijverleden is in de loop van het traject afgenomen. Leontine Vreeke: “Zelfs de meest kritische personen gaven aan dat onze bijeenkomsten heel erg waardevol waren geweest.”

Ook Yosha van Droffelaar, beleidsmedewerker van het ministerie van SZW is tevreden over wat het Leernetwerk Slavernijverleden heeft opgeleverd. Enkele opbrengsten:

• het bewustzijn dat iets doen beter is dan niets doen.

• het bewustzijn dat het herstel van het slavernijverleden alle levensdomeinen raakt en zich niet beperkt tot diversiteit en inclusie.

• het bewustzijn van de machtsstructuren van verhalen. Vertellen we wel het volledige verhaal?

• het bewustzijn dat mét en niet óver gemeenschappen gesproken moet worden. Ook als dat ongemakkelijke gesprekken oplevert.

• handelingsperspectief voor gemeentelijke beleidsmedewerkers door toegang tot meer kennis.

• intensieve netwerken tussen gemeenten.