Inclusie in actie: gemeenteraad Hilversum unaniem achter startnotitie

Hilversum is een levendige en diverse gemeenschap met een schat aan verhalen, perspectieven en meningen. Dit staat, vrij vertaald, in de motie die de Hilversumse gemeenteraad in 2024 indiende met de roep om meer aandacht voor inclusie binnen beleid, en meer aansluiting tussen alle beleidsdomeinen op dit thema. En dan wel: inclusie in de brede zin van het woord, op basis van álle diversiteitskenmerken en niet slechts een deel. Daaruit is een startnotitie Inclusie en antidiscriminatie voortgekomen. 

Het is een stad met, van oudsher, een tweedeling. Of je boven of onder het spoor woont, zegt veel over je sociaaleconomische status. Er wonen opvallend veel mensen met migratieachtergrond: 34%. Dit maakt de stad kleurrijk en veelzijdig, maar zorgt ook voor uitdagingen. Daarnaast is er ook in Hilversum in toenemende mate sprake van kansenongelijkheid, eenzaamheid en polarisatie in de maatschappij.  

Omdat het in de wet staat 

Artikel 1 van de grondwet staat prominent bij de entree van het Raadhuis: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ‘ras’, geslacht, handicap, seksuele gerichtheid of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’  

Maar om daadwerkelijk een gemeente te zijn waar iedereen zichzelf kan zijn en waar een sterke en diverse gemeenschap bestaat, is een actievere rol van de gemeente belangrijk.  

Eind 2024 bestonden er verschillende, losse uitvoeringsagenda’s en beleidsstukken die leken bij te dragen aan de inclusie van verschillende doelgroepen. Op papier zag het er goed uit, maar in de praktijk gebeurde er te weinig.  

Toen PvdA wethouder Jacqueline Kalk in mei 2024 aantrad als wethouder met inclusie in haar portefeuille, begon ze vragen te stellen. Jacqueline: “Ik kwam er vrij snel achter dat er door uiteenlopende redenen in de praktijk nauwelijks iets mee gebeurde. Gevoel voor urgentie ontbrak. Terwijl inclusief denken en doen essentieel is om op een zo goed mogelijke manier als gemeente effectief bij te dragen aan een betere samenleving. Het raakt alle domeinen.”   

Jacqueline: “Ik wist dat dit onderwerp super complex en gevoelig lag. Het gaat over alles: ook over dingen die we niet met elkaar bespreken, zoals over het ontmantelen van wat er allemaal voor manieren van omgang zijn. En het gaat over een verandertraject dat járen in beslag zal nemen. Voor dit alles is eerst meer bewustzijn en een koers nodig.” 

Waarom had Hilversum ‘hulp van buiten’ nodig om tot verandering te komen? 

Jacqueline: “Ambtenaren kregen onvoldoende voet aan de grond. Ik zocht een bureau en een adviseur c.q. procesbegeleider die sensitief was voor alles wat er speelt. Iemand die goed begrijpt wat er in de samenleving aan de hand is en ziet wat er nodig is. Iemand die de volgorde kan bepalen van stappen die er voor onze lokale context nodig zijn. En dit kan vertalen in beleidstaal en naar woorden die aansluiten bij onze samenleving. Iemand die pragmatisch aan de slag gaat met een reëel ambitieniveau. En heel belangrijk: iemand die ambtenaren op dit onderwerp meeneemt in het hele proces, zodat de aanpak beklijft en kennis en expertise niet verloren gaat. Marilien heeft dit proces heel goed begeleid.” 

Om te koersen op gedragen beleid op een ingewikkeld vraagstuk als inclusie, heb je een open houding nodig van veel mensen. Van ambtenaren, partijen in de stad en van inwoners. Mensen die willen meewerken aan het beantwoorden van belangrijke basisvragen. Voor ambtenaren kunnen dit vragen zijn als:  

• wat wil je voor wie bereiken? 

• welk probleem is er volgens wie? 

• waar zit weerstand en onzekerheid? 

• waarom is het tot nu toe niet gelukt?  

Hiervoor heb je een stevige procesbegeleider nodig die doorpakt. Marilien Mogendorff kreeg van Hilversum de opdracht om dit proces te begeleiden.  

RadarAdvies is onder andere gevraagd om: 

• mee te werken aan het schrijven van een startnotitie diversiteit en inclusie (uiteindelijk is dit de Startnotitie Inclusie en Antidiscriminatie geworden) 

• te adviseren over en bij te dragen aan het creëren van draagvlak binnen gemeente Hilversum 

Marilien scherpte de opdracht aan tijdens een vooronderzoek. Ze onderzocht niet alleen de basisvragen, maar luisterde ook nauwkeurig naar wat er tussen de regels door werd gezegd. Vanuit begrip over wat er echt speelt en waar nog vragen liggen kon ze de basis leggen voor de volgende stappen. Dit is een voorbeeld van de manier waarop RadarAdvies werkt: de vraag achter de opdracht aanscherpen. De ruimte nemen om eerst te inventariseren wat er lokaal écht nodig is voor positieve verandering. Dan pas door. 

Marilien: “Heb het lef om als organisatie eerlijk naar jezelf te kijken, signaleer problemen, en ga het gesprek aan met inwoners én met jezelf. Als je het gesprek aangaat, en het ongemak niet schuwt, ontstaat er wederzijdse bewustwording. Daarom ging ik samen met de wethouder in gesprek met vertegenwoordigers van groepen en netwerken in de stad. Op basis hiervan en op basis van gesprekken met bestuurders en ambtenaren konden we een analyse maken.” 

Aan de slag: een werkgroep 

Eén van de stappen daarna: het opzetten van een interne werkgroep met praktische sessies. Het was een manier om te begrijpen waar medewerkers uitdagingen en oplossingen zien. Ook wordt zo duidelijk wat er al gebeurt en hoe medewerkers zelf graag zouden willen samenwerken. In de interne werkgroep in Hilversum is elk domein vertegenwoordigd.   

Vliegwieleffect: Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme 

Een waardevolle stap die elke gemeente zou kunnen zetten: een inspiratiesessie voor de raad over inclusie, diversiteit en antidiscriminatie en -racisme. Tip: nodig Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme uit, Rabin S. Baldewsingh. Zorg dat alle partijen aanwezig zijn. Het is meer dan de moeite waard. In Hilversum opende dit de ogen. 

Kantelpunt 
Wethouder Kalk: “Waar Rabin in slaagde: het lokale verhaal in de maatschappelijke context zetten op een manier die iedereen aan het denken zette over onze eigen houding en gedrag. Hij hield ons een spiegel voor en sprak mensen aan op een gedeelde verantwoordelijkheid. Dit was voor collega-wethouders een aansporing om dit thema nog serieuzer te nemen. Deze sessie had een vliegwieleffect voor het proces waar Marilien en ik mee bezig waren.” 

Common sense 
Marilien: “Gaandeweg werd binnen de ambtelijke organisatie de noodzaak om een startnotitie stevig beet te pakken steeds duidelijker. Inclusie gaat ook gewoon over common sense. Het staat gewoon in verschillende wetten: iedereen hoort erbij en dient gelijkwaardig behandeld te worden. Daarnaast benadrukte Rabin: inclusie lukt niet als je antidiscriminatie niet meeneemt in je beleid. Dit vraagt om serieuze aandacht. Daarom heet de Startnotitie: Inclusie en antidiscriminatie.” 

De Startnotie maakt inzichtelijk wat er nodig is om te komen tot inclusiebeleid. Het is een notitie die unaniem door de raad is ondertekend: een unicum. Wethouder Jacqueline: “Ik vond het ongelofelijk spannend hoe dit zou landen in de raad. Maar ik had bij de laatste versie van de Startnotitie Inclusie en antidiscriminatie wel echt het gevoel van ‘DIT is het’. Het is geland op de manier die ik hoopte.”  

In Hilversum is het besef ingedaald dat inclusie en antidiscriminatie werk is dat hoort bij samenleven. De gemeente koerst erop om het hele pakket aan thema's en doelen stevig te beleggen en borgen binnen alle domeinen, en om participatie structureel onderdeel te maken van het proces, zodat inwoners inspraak houden. Dit vraagt om commitment en eigenaarschap, want iedereen is eigenaar van een inclusieve samenleving waarin geen ruimte is voor discriminatie en racisme.