De democratische rechtsorde beschermen en versterken
Voor een goed functionerende democratische rechtsorde is een samenleving nodig waarin inwoners elkaar vertrouwen, zich verbonden voelen met elkaar, zich tolerant gedragen en waarin voldoende ruimte is voor hun idealen. Lokale bestuurders hebben de uitdagende taak om de rechtsorde te beschutten en te beschermen, maar ook om actief te reflecteren op haar eigen rol hierin. Een inherente kwetsbaarheid van de Nederlandse open samenleving is dat er risico’s zijn met betrekking tot veiligheid waar we mee hebben om te gaan. Polarisatie, radicalisering en extremisme zijn zulke risico’s. In dit artikel leggen we uit hoe je deze risico’s als bestuurder kan voorkomen en tegengaan, zodat je in woord en daad lokaal het goede voorbeeld kan geven.
De democratische rechtsorde (de regels die door de rechtspraak worden bewaakt) is het fundament van de Nederlandse samenleving. Door onze rechtsstaat worden grondrechten van inwoners beschermd, bijvoorbeeld tegen een te bemoeizuchtige overheid. De rechtstaat is een staat die het recht als hoogste gezag handhaaft. De rechter bepaalt of iemand zich aan de wet heeft gehouden of niet. Heeft iemand de wet overtreden, dan kan de rechter een straf en/of een verbod opleggen.
De democratische rechtsorde onderhouden
We moeten blijven praten over onze rechtsorde en rechtstaat, want ze zijn niet vanzelfsprekend. We moeten ze steeds opnieuw toetsen en de implicaties ervan binnen teams en organisaties bespreken. Van het levend houden van dit gesprek gaat een preventieve werking uit. Op deze manier plegen we met elkaar onderhoud aan de rechtstaat en zijn we actief bezig om die te beschermen: wat zijn de spelregels en waarom zijn die zo belangrijk?
Aansluiten op de tijdgeest
Door maatschappelijke fenomenen als polarisatie, radicalisering en extremisme kunnen onze normen gaan schuiven. We worden met elkaar gedwongen tot een voortdurende herijking van de rechtstaat en de rechtsorde: waar besteden we meer en minder aandacht aan? Steeds opnieuw dient dit gesprek gevoerd te worden met als uitkomst aanpassingen en bijstellingen die aansluiten op de tijdgeest.
5G werkmodel
Wij ondersteunen gemeenten met het uitdenken van een uitgebalanceerde combinatie van preventieve en repressieve maatregelen ter preventie van polarisatie en radicalisering die toegespitst zijn op de lokale situatie. We gebruiken 5 G’s als leidraad:
Wij werken samen met organisaties op verschillende fronten aan preventie, zoals bij:
het voorkomen van jeugdwerkloosheid
het voorkomen van discriminatie en voortijdig schoolverlaten
pedagogische aanpakken in de wijk
het creëren van veilige omgevingen waar kinderen kunnen oefenen met emoties en meningen, waar extreme meningen geuit mogen worden en zinvolle en productieve gesprekken plaatsvinden over controversiële onderwerpen
Iedereen gedraagt zich wel eens tegendraads, zet zich af tegen bestaande instituties of laat een eigen, soms extreem, geluid horen. Dit gedrag hoort bij het opgroeien en het vinden van een weg in de maatschappij. Onderzoek en ervaringen tonen aan dat het bij radicalisering vooral gaat om zichtbare gedragsveranderingen die langer aanhouden. Door dat gedrag te bespreken, wordt duidelijk welke problemen er spelen en wat erachter zit. Er kan sprake zijn van bijvoorbeeld depressie, schulden of verslaving, maar het kan ook gaan om (eerste) stappen richting radicalisering.
Radicalisering ontstaat niet van vandaag op morgen, maar vindt plaats volgens een geleidelijk proces van vallen, opstaan, doorgaan en tegenslagen te boven komen. Binnen dat proces zijn er bepalende momenten, ontmoetingen en ervaringen (interventies) die iemand een volgende stap laten zetten. Psychologische problemen zorgen daarbij vaak voor een grotere vatbaarheid voor radicalisering. Van familie en vrienden kunnen daarentegen weer dempende impulsen uitgaan. Soms zijn het juist familie en/of vrienden die extreem denken aanwakkeren.
Voor een gezamenlijk beeld is het essentieel dat de verbinding tussen zorg, onderwijs en veiligheid doorontwikkeld en bestendigd wordt.
Multidisciplinaire overleggen
Een risico is dat radicalisering als een exotisch fenomeen wordt gezien dat in aparte gremia aandacht krijgt. Multidisciplinaire overleggen zijn bij uitstek geschikt om vermoedens van radicalisering in te brengen. De voorkeur heeft het om casuïstiek waarbij radicalisering een rol speelt in bestaande multidisciplinaire overleggen op te nemen. Bij afzonderlijke signalen (alleen vanuit school, straat of huis), gaan meestal nog geen alarmbellen rinkelen. De ernst van de situatie blijkt pas door verschillende signalen samen te voegen en met elkaar te bespreken.
Samen met gemeenschappen en buurtbewoners
Ook is het van belang om met de lokale gemeenschappen en buurtbewoners te werken aan een gezamenlijk beeld van de situatie en een aanpak waarin zij vertrouwen hebben en aan willen bijdragen. Een langetermijnstrategie op het gebied van radicalisering werkt alleen als die gebaseerd is op samenwerking met de ouders, gemeenschappen en wijken. Een volledig beeld van het radicaliseringsproces bij personen ontstaat immers pas wanneer de overheid, maatschappelijke organisaties en gemeenschappen de handen ineenslaan.
Een geradicaliseerd persoon kan vanuit de gevangenis terugkeren naar een gemeente. Als personen uit het buitenland terugkeren, zijn in eerste instantie politie en justitie aan zet. Als er (jonge) kinderen meereizen, is het van belang om ook als gemeente snel te handelen. Het begeleiden en monitoren van terugkeerders en/of hun kinderen is belangrijk, omdat in veel gevallen nazorg nodig is in de vorm van een (gespecialiseerde) Persoonsgerichte Aanpak gericht op deradicalisering en re-integratie.
Onze rol en manier van werken
Rol
Onze rol bij radicaliseringsvraagstukken heeft zich de afgelopen 15 jaar bewezen door het oplossen van ingewikkelde kwesties met samenwerkingspartners. In het geval er onderzoek nodig is, gebeurt dit altijd volkomen transparant om het vertrouwen bij alle belanghebbenden niet te schaden. Voor onderzoek dat geheimhouding behoeft, verwijzen wij door naar de AIVD.
Manier van werken
We gaan altijd uit van lokaal maatwerk. Daarom starten wij iedere vraag met een gedegen verkenning van wat er situationeel speelt.
Wij werken:
iteratief: iedere stap geeft ons richting voor de volgende stap
via de voor- en door aanpak: we betrekken waar mogelijk de doelgroep
vanuit vertrouwen en gaan uit van het goede dat (ook) in ieder mens huist
volgens de grondwet en die is altijd ons richtsnoer, de waarden van de rechtstaat streven we na
