Preventie van schulden, het kan!

Het WRR-rapport Weten is nog geen doen (2017) zet ook grote vraagtekens bij de activiteiten waarop wordt ingezet, zoals voorlichting op scholen. De hoogte van de investeringen wekt eveneens de nodige twijfels. De meeste gemeenten ‘investeren’ minimaal in preventie en veelal gaat het daarbij om losstaande projecten en niet om een structurele, duurzame aanpak. Bovendien voeren vrijwilligers veel van het preventieve werk uit. Is preventie dan zo lastig te organiseren, of zelfs onnodig? Natuurlijk niet!

Preventie mogelijk en nodig

In de praktijk zien we dat veel mensen problemen hebben met het evenwicht tussen inkomsten en uitgaven (hun financiën). Onder meer omdat ze onvoldoende ‘talig’ zijn, of niet digitaal ‘fit’. Maar dat is niet het hele verhaal. Het ís ook ingewikkeld. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun inkomsten en hun uitgaven, en dat brengt moeilijke keuzes met zich mee. Brieven van instanties zijn vaak behoorlijk lastig en vergen nogal wat kennis van de burger. Wat is een restitutiepolis? Wat is een toeslagpartner? Wat is het verschil tussen eigen bijdrage en eigen risico? Wat is een netwerkbeheerder? Wat doet een energieleverancier? Bovendien moeten inwoners voor veel dingen ook zelf in actie komen, zoals wijzigingen doorgeven of vergelijkingswebsites raadplegen. Zo ver komen ze vaak niet, daar kunnen ze wel wat hulp bij gebruiken. De ervaring leert echter dat mensen slechts beperkte tijd openstaan voor hulpverlening. Waarom is dat?

Schuldcarrière

Om daar achter te komen hebben we gesproken met verschillende ervaringsdeskundigen. We kwamen een duidelijk patroon tegen, op basis waarvan we een ‘schuldcarrière’ of ‘klantreis’ hebben uitgestippeld. Startpunt is een verandering in het leven, oftewel life event. Dat kan een negatieve gebeurtenis zijn, zoals werkloosheid of scheiding, maar ook een positieve zoals geboorte of studie van een kind. Het heeft allemaal invloed op de financiën. Als er na een life event financiële problemen ontstaan, is de eerste reactie vaak dat het tijdelijk is: “Binnenkort heb ik weer meer geld…” en “Als ik nu dit doe, kan ik straks…” Dat hoeft natuurlijk niet mis te gaan, maar soms gaat er te veel tijd overheen en komt het besef dat de problemen niet meer zomaar weggaan. Dat is een window of opportunity, het punt dat iemand openstaat voor hulp en advies. Als ondersteuning op dat moment achterwege blijft en de betrokkene zelf het probleem niet oplost, volgt de fase van ‘kop in het zand’. Waarschuwingen, brieven en aanmaningen worden terzijde geschoven onder het motto “Wat ik niet zie bestaat ook niet”.

Wat kan werken?

Er zijn in een schuldcarrière dus twee cruciale momenten, de windows of opportunity, waarop een gemeente preventief kan ondersteunen: rond een life event en bij de verborgen hulpvraag. Gemeenten moeten die momenten benutten. Maar hoe dan? Wij zien in de praktijk een aantal richtinggevende elementen:

• Brede ondersteuning op uitgaven en inkomsten
  In eerste instantie gaat het niet om schuldhulpverlening, maar om budgetbeheersing.
• Laagdrempelig en outreachend
  Bij ‘budgetbeheersing’ (in plaats van ‘schuldenproblematiek’) is de gekoppelde ondersteuning makkelijker laagdrempelig en outreachend te houden.
• Stress-sensitieve dienstverlening
  Dienstverleners houden rekening met de invloed van stress op iemands gedrag, zelfbeeld en realiteitszin.
• Professionele ondersteuning
  Tijdens het cruciale window of opportunity volstaat hulp van louter vrijwilligers niet. De passende, primaire ondersteuning moet van een professional komen. Budgetbeheersing en schuldenaanpak is een vak. Overigens kan vrijwillige inzet daarnaast wel degelijk een rol krijgen.
• De vraag achter de vraag
  Mensen richten zich wel tot hulpinstanties of gemeente, maar vaak niet met de vraag waar het echt om gaat: hulp bij schulden of inkomensproblemen. Om de ware vraag te achterhalen en het moment dat mensen openstaan voor ondersteuning te benutten, moeten dienstverleners goed en breed doorvragen. Daar hebben zij specifieke kennis voor nodig en moeten zij extra scherp zijn bij bijvoorbeeld een jongere die 18 wordt of iemand die een geboorte of scheiding door komt geven.
• Signaalgestuurd werken
  Problemen bij burgers zijn heel vaak al in een vroeg stadium bekend bij hulpverleners, door bijvoorbeeld gemelde achterstanden of een verzoek om bijzondere bijstand. Maar louter signaleren is niet voldoende, om iets te bereiken is een actieve benadering nodig. Omdat schulden vaak aan de basis liggen van andere problemen of daar sterk mee samenhangen, hoeven gemeenten daarin niet terughoudend te zijn.
• Lange adem
  Er moet veel meer aandacht komen voor financiële gezondheid en gerichte ondersteuning op budgetbeheersing. Daarvoor is een doordachte, structurele en duurzame aanpak van het probleem nodig. Ad hoc, kortdurende en losstaande initiatieven, hoe goedbedoeld ook, volstaan niet.

Helpdesk Geldzaken Den Haag

Bob de Levita is betrokken geweest bij het neerzetten van de eerste fase van de Helpdesk Geldzaken van de Gemeente Den Haag. Inwoners van de wijk Laak kunnen bij deze helpdesk terecht voor financiële ondersteuning. Via budgetgesprekken met professionals wil de gemeente haar inwoners meer bestedingsruimte bieden. Daarbij gaat de helpdesk outreachend preventief te werk. Naast gesprekken in wijkcentra zijn er ook events en voorlichtingsbijeenkomsten over onder meer overstapservices. Met als hoofddoel om alle inwoners financieel gezond te maken.

Helpdesk Geldzaken is onderdeel van het Schuldenlab070. Ook andere gemeenten kunnen gebruikmaken van de ontwikkelde producten.

Echte preventie is haalbaar

De aan het begin van dit artikel uitgesproken twijfels zijn terecht. Gemeenten kunnen en moeten meer doen aan preventie. Professionele ondersteuning aan de voorkant, bijvoorbeeld in de vorm van een helpdesk, helpt problemen te voorkomen. Echte preventie? Het kan!

Op zoek naar manieren om schuldpreventie en budgetbeheersing beter in te zetten in uw gemeente? Neem vrijblijvend contact op met Ellen Radstake.