Tijdens de digitale conferentie Perspectieven in polarisatie op 9 juni 2021 werd in online kennistafels gesproken over tegenstellingen, veerkracht, wrijving en democratie, complotdenken en de coronacrisis. Oud-collega Matthijs den Otter deed namens ons onderzoek, gaf advies en trainingen over polarisatie. Op de conferentie besprak hij een aantal vraagstukken die hij lokaal veel tegenkomt.
De conferentie werd georganiseerd door het Polarisatie Lab van de Vrije Universiteit van Amsterdam en het Kennisplatform voor Integratie en Samenleving in samenwerking met het ministerie van SZW en de gemeente Amsterdam. Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam was een van de gastsprekers.
De vlucht van verticale polarisatie
Verticale polarisatie – spanningen tussen burgers en overheid – heeft in 2020 een flinke vlucht genomen. De ontluisterende feiten rondom de toeslagenaffaire en onzekerheid rondom het nieuwe coronavirus gaven het vertrouwen in instituties een tik. Door de lockdowns zaten veel mensen binnen, waardoor de online wereld, inclusief de complottheorieën die daar worden gedeeld, een nog belangrijkere plek werd voor de thuiszitters om informatie te delen. Lokale overheden hadden minder zicht op wat er in hun wijken gebeurde, ook doordat veel activiteiten niet doorgingen.
Lokale vraagstukken
In hoeverre is polarisatie slecht voor een samenleving?
Een overgrote meerderheid van de deelnemers gaf aan dat polarisatie niet per se slecht hoeft te zijn. Sterker nog, het kan een belangrijk middel zijn voor maatschappelijke vooruitgang en emancipatie van bepaalde groepen. Bepaalde vormen kunnen schadelijk zijn, maar dit zijn ook vaak de vormen die uitvergroot worden in de media.
Bevind je jezelf weleens in een ‘pool’ van een gepolariseerd thema?
‘Ja’, zeiden bijna alle deelnemers, maar dat is vaak geen eigen keuze; je wordt door anderen in een pool geduwd. Er lijkt sprake van een soort ‘polarisatiereflex’, waarbij een levenskeuze, zoals twijfel om je te laten vaccineren of een veganistische levensstijl, direct wordt gezien als een uitnodiging voor een fel debat. Hierbij lijkt het door de reactie van de ander alsof je standpunt veel extremer is dan die in feite is.
Lokaal omgaan met polarisatie: wel of niet in gesprek?
Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam gaf in een interview in het Algemeen Dagblad aan niet met Viruswaarheid-voorman en Rotterdammer Willem Engel in gesprek te gaan, zolang deze feitelijke onwaarheden verkondigde. Hij zou hem toch nooit kunnen overtuigen, gaf hij aan*. Dat levert de vraag op: moet je als gemeente altijd in gesprek gaan met personen die polariseren? Een meerderheid van de deelnemers vond van wel: je moet de dialoog niet bij voorbaat al uitsluiten, zeker niet via een interview. Trek de grens in het gesprek zelf, door hard op de inhoud, zacht op de persoon te zijn.
*Er was geen sprake van een verzoek tot gesprek vanuit Willem Engel, Aboutaleb deed de uitspraak als antwoord op een hypothetische vraag van de interviewer.
Meer investeren in digitale monitoring: wel of niet doen?
Polariserende thema’s die zowel internationaal als landelijk aan de orde zijn, kunnen overslaan op lokaal niveau. Een gemeente moet dan snel kunnen handelen. Vaak wordt de online omgeving al gemonitord, maar deelnemers geven aan dat dit beter kan. Hierbij is goede integrale samenwerking met bijvoorbeeld wijkprofessionals en politie cruciaal. Deze lokale partners moeten vooral hulp krijgen bij het digitaliseren van hun organisatiestructuur, zodat de gemeente kan worden ontlast.
Tot slot: communicatie is key bij het voorkomen van polarisatie
Roept een bepaald thema of besluit op lokaal niveau veel weerstand op? Dan zou het ook kunnen dat je als gemeente niet goed genoeg gecommuniceerd hebt over het proces of de beweegredenen achter dit besluit. Het is daarom belangrijk om daar rekening mee te houden, liefst zo vroeg mogelijk in het proces.
Trainingen voor gemeenten om polarisatie te voorkomen
Onze experts op het gebied van polarisatie en preventie radicalisering geven niet alleen advies, maar doen ook lokaal onderzoek en geven trainingen. Trainingen zoals:
- democratische rechtsorde; besturen in tijden van maatschappelijke onrust
- samenwerking tussen gemeenten en gemeenschappen
- discriminatie aanpakken op lokaal niveau
- aanpak preventie en radicalisering
- weerbaarheidstrainingen voor jongeren
