Lessen uit de Europese context: deel 3
Als leraar of jongerenwerker krijgt u steeds vaker te maken met polariserende meningen en complottheorieën. Hoe gaat u hier goed mee om? Wat doet u als een uitspraak fundamenteel onjuist is? Hoe bewaart u de vrede in de klas en de relatie met de jongeren? Wij bieden 4 strategieën die u kunt inzetten bij handelingsverlegenheid. Hiermee kunt u in de klas, op straat, bij de sportclub of elders, snel en accuraat reageren.
De onzekerheid over de betrouwbaarheid van informatie en onbetrouwbare informatie op zich, kunnen een voedingsbodem zijn voor complottheorieën. Jongeren kunnen bijvoorbeeld gaan geloven in complottheorieën die complexe problemen zoals COVID-19 te simpel en onjuist verklaren. Uitspraken als: “Ik vertrouw de overheid niet en ze gebruiken corona alleen om ons onder controle te houden!” of “In de vaccins zit gif waarmee ze overbevolking willen tegengaan”, kunnen de volksgezondheid en democratische rechtsorde ondermijnen. Het plaatsen van extreme opmerkingen en complotdenken is problematisch, omdat het kan leiden tot polarisatie en radicalisering.
Voorkom escalatie; biedt een alternatief gespreksonderwerp
Discussies kunnen gevoelig zijn. Bij controversiële onderwerpen verdedigen jongeren vaak hun eigen positie zonder te willen toegeven. Een leraar of jongerenwerker moet er bij discussies alert op zijn dat de situatie niet escaleert. Maar hoe pak je dat aan?
Je kunt onderwerpen depersonaliseren en afstand creëren door een vergelijkbaar voorbeeld te gebruiken. COVID-19 kan bijvoorbeeld vergeleken worden met de pestepidemie. Die pandemie heeft nu geen invloed meer op ons leven, waardoor het minder gevoelig ligt. Leerlingen kunnen met dit voorbeeld leren dat mensen psychologisch gezien vaak de behoefte hebben om een schuldige aan te wijzen. Tijdens de pest waren dat mensen met een Joodse afkomst. En in deze coronatijd krijgen de Chinezen of samenzweringen van invloedrijke personen vaak de schuld.
Voorkom hardliners en bespreek hoe complotdenken werkt
Jongeren zijn niet meteen hardline complotdenkers zodra ze een complottheorie geloven. Daarom kan het waardevol zijn om mechanismen achter een complottheorie te bespreken om jongeren op andere gedachten te brengen. Enkele suggesties:
- bespreek de feiten waar jongeren het over willen hebben in plaats van alleen de mythes die je wilt ontkrachten. De complottheorieën zelf bespreken kan juist de interesse hierin aanwakkeren.
- focus in de groepsdiscussie niet op extreme standpunten, omdat het dan lijkt alsof er alleen extreme meningen of ideeën mogelijk zijn.
- heb het over onderliggende triggers voor complotdenken, zoals angst of onzekerheid. Door te focussen op zorgen die leven, kun je een gedeelde basis vinden waardoor jongeren beseffen dat een ander standpunt niet per se een bedreiging is.
Kies 1 duidelijke aanpak bij een polariserende opmerking
Er zijn verschillende aanpakken die goed kunnen werken bij het reageren op een polariserende opmerking. Als leraar of jongerenwerker moet je voor de groep snel beslissen welke aanpak je gebruikt en veel is afhankelijk van de context.
Wij bieden 4 strategieën waar u uit kunt kiezen. Hiervan is de schoolcontext het uitgangspunt, maar ze zijn even relevant voor situaties op straat, bij de sportclub of elders. Laat het duidelijk zijn dat er van deze 4 opties niet 1 de juiste is. Gebruik ze als richtingaanwijzers.¹
Richtingaanwijzers bij keuze strategie
In onderstaande afbeelding staan de 4 strategieën in een assenstelsel. Elk kwadrant in dit stelsel staat voor een mogelijke reactie op een controversiële opmerking van een jongere. De verticale as gaat over het wel of niet ingaan op het onderwerp van discussie. De horizontale as gaat over het versterken of verzwakken van de relatie met de jongere in kwestie. Onder de afbeelding volgt per aanpak een uitleg.
